الصَّمصامُ المُنتَقِم علیه السلام

امام صادق  علیه السلام در تفسیر آیه شریفه :«الَّذينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِه‏» فرمودند:

حق تلاوت همان توقف نمودن پس از تلاوت آیات بهشت و دوزخ است، که قاری از خداوند بهشت را درخواست می کند واز جهنم به او پناه می برد.

مجمع البیان ، ج1، ص198.

گذشتن از مال و جان در راه خدا، امری است که بارها در قرآن کریم، مورد توصیه و تأکید، قرار گرفته است؛ اما تدبّر در جایگاه استفاده قرآن از این توصیه و توجه به واژه ای که برای آن قرار داده است یعنی «انفاق»، می تواند تأثیر مستقیم این امر را در درمان درد خطرناک «نفاق» نشان دهد.

«نفاق» فاصله بین ظاهر و قلب انسان است؛ بی ایمانی در ناحیه باورها و پوسته ایمان در ناحیه ظاهرها؛ زمینه های گرفتاری به این آفت، کم و بیش در وجود همه هست و باید با هدایت قرآن و تدبر در آن، درمان شود. چنانکه امیر مومنان نیز طلب شفا از قرآن را به همگان توصیه می کنند و به دنبال آن قرآن را شفای بزرگترین دردها یعنی کفر و نفاق می دانند. این مسئله در قرآن کریم، گاهی به عنوان یک مرض شخصی، تحلیل و درمان می شود؛ مرضی که می تواند نقش آفرینی یک مسلمان را در عرصه جامعه اسلامی خدشه دار کند و گاهی به عنوان دردی مطرح است که از حیطه فردی گذشته و به شکل یک جریان مخلّ، در جامعه اسلامی در آمده است.

قرآن در هر دو مرحله، از راهبرد «انفاق» استفاده می کند؛ که با تدبّر در سیر حکیمانه سوره های آن می توان تأثیر «إنفاق» برای درمان این مسئله را دریافت.

نمونه طرح انفاق برای درمان نفاق درونی، سوره مبارکه «حدید» است. در این سوره، خدای متعالی، پس از یک ورود بی نظیر معرفتی در شش آیه اول، مخاطبانِ مومن را به ایمان دعوت می کند. «ایمان به همراه انفاق»، تعریفی است که سوره در آیات هفت تا یازده از ایمان ارائه داده و سپس مخاطبِ را به ایمان واقعی دعوت و بر نداشتن آن توبیخ می کند. و بعد در آیات دوازده تا پانزده، او را به صحنه قیامت می برد تا مرز بین مومنان و منافقان (مومنان بی انفاق) را در آن روز به تصویر کشد.

نمونه طرح انفاق، برای مقابله با جریان نفاق، سوره مبارکه «منافقون» است. در این سوره، طرح براندازی منافقان،از طریق توسعه فقر در جبهه پیامبر (ص) پیگیری می شود (آیات ۷ و ۸ ) و قرآن کریم جدای از اقدامات هدایتی لازم، مومنان را به إنفاق در راه خدا دعوت می کند برای اینکه اولا، مال و اولاد ایشان را از یاد خدا غافل نکرده و ایشان را در دره نفاق سقوط ندهد و ثانیا، و به طور غیر مستقیم، جلوی عملیاتی شدن طرح منافقان گرفته می شود. (آیه ۹ تا ۱۱)

اینک حکمت استفاده از واژه «إنفاق» بهتر معلوم می شود؛ انفاق از ریشه «نفق» بوده و آن نیز به معنی رخنه ای برای خروج است؛ «نفاق» از باب مفاعله به معنی همراهی مستمرّ با این رخنه و شکاف بین قلب و ظاهر است که انسانِ منافق را از ایمان واقعی خارج می کند و «انفاق» به معنی از بین بردن آن رخنه و شکاف بوسیله خارج کردن مال از حیطه دارایی است. یعنی دارایی های انسان می تواند عامل وجود شکاف بین ظاهر و قلب او شود ولی می توان با انفاق رخنه ی آن را از بین برد. آن وقت آنچه که پس از انفاق از مال می ماند دیگر فاصله و شکاف بین انسان و ایمان نمی شود.

منبع  www.tadabborquran.org

قرآن بهترین ذکر است وتلاوت آن بر بسیاری از مستحبات مقدم است. امام رضا علیه السلام می فرمایند: قرائت قرآن افضل از ذکر و ذکر افضل از صدقه است. صدقه افضل از روزه و روزه سپر از آتش است.

بحار الانوار ، ج89، ص 201.

یکی از خواص حفظ قرآن این است که در فرصت های مختلف می توان وقت را مغتنم شمرد و از ملازمت آن بهره مند گردید و در سفر و حضر خود را همدم قرآن دانست. حفظ  قرآن این امکان را به انسان می دهد که قرآن را در گوشه ای از روز و در چند دقیقه ای تلاوت محدود و محصور نکند؛ آن را در طول شبانه روز ، مونس خود بشمارد و در جای جای زندگی روزانه ی خویش ، حاضر و همنشین قرار دهد.

نبی اکرم اسلام صلی الله علیه وآله می فرمایند:

إن الذی لیس فی جوفه شئ من القرآن کالبیت الخراب ؛ یعنی کسی که در اندرونش چیزی از قرآن نیست، همانند خانه ای ویران است.

میزان الحکمه ، ج3 ، ص 2522.

خانه دل آدمی بدون وجود نور قرآن بی فروغ و ظلمانی است ، این نور قرآن است که در مسیر دشوار و سنگلاخ دنیا می تواند چراغ راه باشد، حفظ قرآن زمینه ای را مهیا می کند تا نور قرآن به مرور وارد قلب انسان شود.

یکی از فرمایشات مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای ( دام ظله العالی ) نیز این بود فرموده بودند من دوست دارم اصلا جوانان ما با قرآن سخن بگویند. یعنی همانطور که یک فرد حافظ اشعار حافظ در سخنان خود دائما از اشعار بهره می گیرد ، باید قرآن وارد محاوره  و مکالمات مردم شود. این باعث می شود فرهنگ قرآن نیز به مرور در جامعه رسوخ نماید و رفتار مردم قرآنی شود.

رسول خدا صلی الله علیه وآله می فرمایند:

هرکسی قرآن کلامش و مسجد خانه اش باشد، خدا برای او در بهشت خانه ای بنا می کند و او را در درجه بالاتر از درجه میانی قرار می دهد.

بحار الانوار ، ج92، ص 198.

حافظان عارف به قرآن می توانند در زمره این دسته از افراد قرار گیرند.  افرادی که مبنای سخن آنان قرآن است و در هر مطلبی از قرآن استمداد می جویند. فضه خادمه ، کنیز حضرت زهرا سلام الله علیه یکی از کسانی است که نقل شده بیست سال به غیر از قرآن تکلم نکرد.

امیر المومنین علیه السلام می فرمایند:

باید تمام کلامتان ذکر خدا و قرائت قرآن باشد؛ به خاطر اینکه از رسول خدا پرسیدند : در نزد خدا کدام عمل برتر است؟حضرت فرمودند: قرائت قرآن ، اینکه تو در حالی بمیری که زبانت به ذکر خدا مشغول باشد. جامع الاخبار ص41.

این فرمایش حضرت حاکی از آن است که در سایر سخنان خصوصا اگر برای خدا نباشد بهره ای وجود ندارد و در واقع تحریص است به اینکه بیشترین استفاده از قرآن و ذکر خداوند صورت گیرد. عمل به این فرمایش برای حافظ قرآن آسان تر است.

بی تردید نعمت حفظ قرآن یکی از موهبت های پروردگار بر امت اسلام است، خداوند حکیم حافظه ای قوی در اختیار ما قرار داده است که به وسیله آن می توانیم تمام یا بخش های زیادی از قرآن را حفظ نماییم.

بدیهی است که خدای حکیم ، این ویژگی را عبث و بیهوده در این کتاب آسمانی قرار نداده است و برای اینکه بتوانیم قدردان این نعمت الهی باشیم باید تا می توانیم قرآن را به خاطر سپاریم ، چرا که وقتی خداوند نعمتی را بر بندگان خود ارزانی می نماید دوست دارد اثر آن نعمت را در آنها ببیند.

علامه شهید استاد مطهری در کتاب آشنایی با قرآن در ذیل آیه 17 سوره مبارک قمر می فرمایند:

«قرآن از کتاب هایی است که آمادگی اش برای حفظ شدن از هر کتاب دیگری بیشتر است. عجیب است! شعر را می شود حفظ کرد و قرآن شعر هم نیست، نثر است… در میان نثرها تنها کتاب نثری در عالم که قابل حفظ کردن است، یعنی اصلا ذهن آن را برای حفظ کردن می پذیرد، قرآن است. نکته قابل توجهی که از این  آیه استفاده می شود ودر خارج نیز محقق شده است ، این که هیچ کدام از کتاب های آسمانی جز قرآن ، قابلیت حفظ کردن را ندارند».

با بررسی تفاسیر قرآن کریم در می یابیم که در آیات متعددی ، مفسران بزرگ قرآن ، نکات جالبی راجع به حفظ قرآن بیان نموده اند.

خداوند در آیه 17 از سوره مبارک قمر می فرماید:

« لقد یسّرنا القرآن للذّکر فهل من مدّکّر ؛ به درستی قرآن را سهل و آسان قرار دادیم برای یاد آوری پس آیا کسی هست تا آن را مورد قرائت و یاد آوری قرار دهد».

مرحوم طبرسی در تفسیر مجمع البیان می فرمایند :

مراد در این آیه آن است که ما قرآن را برای حفظ و قرائت آسان قرار دادیم و از میان کتابهای آسمانی قرآن تنها کتابی است که می شود تمام آن را از بر نمود.