الصَّمصامُ المُنتَقِم علیه السلام

حجت الاسلام جواد طوبایی- شیخ طوسی (ره) روایتی را از امام حسن عسکری‌(ع) نقل می کند به این مضمون که:«علامات المؤمن خمس: صلاة الاحدی و الخمسین و زیارة الأربعین و التختّم فى الیمین و تعفیر الجبین و الجهر ببسم الله الرّحمن الرّحیم» نشانه های مؤمن پنج چیز است: به جای آوردن پنجاه و یک رکعت نماز (17 رکعت نماز واجب و 34 رکعت نافله) و زیارت اربعین، انگشتر را بر دستِ راست نهادن، پیشانی را به هنگام سجده بر خاک گذاردن و بسم الله الرّحمن الرّحیم را در نماز بلند گفتن.

آنچه مشخص است اینکه امام در این روایت بنا دارند وجه تمایز شیعیان را با سایر مذاهب اسلام بیان نمایند چرا که بلند گفتن بسم الله، پیشانی بر مهر نهادن و انگشتر در دست کردن همه از وجوه تمایز شیعیان با سایر مذاهب اسلامی است. غیر شیعه یا بسم را نمی گویند یا آهسته می گویند. اربعین هم که قطعاً از خصوصیات شیعیان به شمار می رود و جالب اینکه آنچه مسلم است اربعین گرفتن فقط برای سیدالشهداء (ع) توصیه شده است و بس. تنها نقطه مبهم در این روایت که ظاهراً وجه تمایز شیعه نیست اقامه 51 رکعت نماز است.

شاید دلیل ذکر این خصوصیت تشویق شیعیان به توجه به نوافل مستحبی روزانه باشد زیرا خیلی از شیعیان نسبت به این مهم توجه کافی را ندارند.

با توضیحات فوق باز هم شاید این سوال در اذهان باقی بماند که چرا در بین این همه ادعیه و اعمال زیارت اربعین نشانه مومن شمرده شده است؟

شاید امام قصد داشته اند با این بیان اهمیت محبت حضرت سیدالشهداء (ع) را مشخص کنند. قطعاً خود محبت و دوست داشتن حضرت اباعبدالله (ع) در نمایان کردن اعتقادات تشیع موضوعیت خواهد داشت ولی امام برای این منظور زیارت اربعین را نام برده اند که جزء اعتقادات خاص شیعیان محسوب می شود. البته شاید این شبهه مطرح شود که مراد از زیارت اربعین زیارت چهل مومن باشد. این فرض قطعاً غلط است زیرا اولاً این مسئله اختصاص به شیعه ندارد. ثانیاً الف و لام عهد در کلمه «الاربعین» در روایت فوق نشان می دهد مقصود امام همان اربعین معروف و مشهور بین مردم است.

آیت الله جوادی آملی در کتاب شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی می نویسد: «اهمیت زیارت اربعین، تنها به این نیست که از نشانه های ایمان است، بلکه طبق این روایت در ردیف نمازهای واجب و مستحب قرار گرفته است. بر پایه این روایت، همان گونه که نماز ستون دین و شریعت است، زیارت اربعین و حادثه کربلا نیز ستون ولایت است.»

از طرفی وقتی به محتوای زیارت اربعین نگاه می اندازیم به نکاتی بر می خوریم که نشان دهنده میزان اهمیت آن خواهد بود. در این زیارت دو هدف اساسی تبیین می شود و این اهداف همان هدف های رسول اکرم و انبیای الهی است؛ یکی عالم کردن مردم و دیگری عاقل نمودن آن ها با تهذیب نفس. این دو در زیارت اربعین به زیبایی ترسیم می شود به گونه ای که علت عداوت منکران رسالت و دشمنان ولایت را حب دنیا و زر و زیور آن بر می شمارد: «و تَغطْرَس و تَرَدّی فى هواه.»

عبارتی در این زیارت است که والاترین معارف در آن گنجانده شده است: «فأعذر فى الدعا و منح النصح و بذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهالة و حیرة الضلالة» یعنی آن حضرت با اتمام حجت بر خلق، هر عذری را از امت رفع کرد و اندرز و نصیحت آنان را با مهربانی انجام داد و خون پاکش را در راه تا بندگانت را از جهالت و حیرت و گمراهی نجات دهد.در ابتدای این زیارت امام صادق (ع) با سه صفت حَبِيب الله و خَلِيلِ اللَّهِ و صَفِيِّ اللَّه جد خویش را توصیف می نمایند. این صفات همان ویژگی های سه نبی اولوالعزم یعنی نبی اکرم (ص)، حضرت ابراهيم (ع) و حضرت آدم است.گویا حضرت می خواهند با این تعبیر چنین بیان کنند که وجود سیدالشهداء (ع) عصاره تمام انبیای عظام است و شهادتشان در ردیف شهادت همه انبیای الهی. البته امام صادق (ع) در بخش دیگر زیارت این معنا را تایید می نمایند: «السَّلَامُ عَلَي… اَعْطَيْتَهُ مَوَارِيثَ الْاَنْبِيَاءِ»؛ سلام بر كسی كه تمام ميراث انبياء را به وي عطا كردی.آن نتیجه اینکه همین محوریت و عصاره بودن این حرکت عظیم به نسبت حرکت تمام انبیای الهی ارزش والای اربعین و زیارت آن را بیان می کند. گویی بزرگداشت اربعین مساوی است با بزرگداشت و تایید حرکت و قیام تمام انبیاء از آدم تا خاتم علیهم السلام.زیارت اربعین در کنار معرف فوق تفکر و قیام حسینی را با قیام مهدوی پیوند می زند آنجا که می فرماید: «به رجعت شما ايمان دارم؛ شريعت من و ختم كارهای من به هدايت شماست و خواسته قلبی در مقابل خواسته قلبی شما تسليم است و در تمام امور پيرو شما هستم و براي ياری دادن شما آماده ام تا خداوند اذن دهد پس من با شما هستم و نه همراه دشمنان شما.»در واقع این زیارت به صراحت و مستقیماً موضوع رجعت را بیان می کند. امروز وقتی این شکوه عظیم و این نمایش فوق العاده چندین میلیونی را در ایام اربعین حسینی مشاهده می کنیم بیش از هر زمان دیگری به آمادگی شیعیان برای ظهور مولایشان پی می بریم و چه بسا امام صادق (ع) با علم امامتش در این فرازهای زیارت به این شکوه و عظمت امروز نجف تا کربلا اشاره داشته اند. در واقع روز اربعين را می توان خلاصه تاريخ اعتقادي سياسی تشيع دانست كه در نهایت به قيام و نهضت حضرت مهدی (عج) ختم می شود. این تنها بخش اندکی از معارف عظیم زیارت اربعین بود. به راستی که با کنار هم قرار دادن نکات فوق و مشاهده شور و شوق وصف ناپذیری مراسم اربعین -که هر سال هم بر شکوهش افزوده می گردد- می توان نسبت به سخن امام حسن عسکری (ع) فهم بيشتري پيدا كرد كه چرا زيارت روز اربعين از علائم مومنين است.

* مدیر آستان مقدس امامزاده سیداسماعیل

سایت هفته نامه شما